gan Nick Hudd

Yn ôl yn 2019, ysgrifennais erthygl am ymateb gwaith ieuenctid i ddigartrefedd. Ar y pryd, roedd Llywodraeth Cymru newydd gyhoeddi uchelgais beiddgar i ddod â digartrefedd pobl ifanc i ben erbyn 2027. Bum mlynedd yn ddiweddarach, mae’n ymddangos bod neilltuo amser i fyfyrio ar y sefyllfa bresennol a bwrw golwg tuag at y dyfodol yn beth call i’w wneud.

Yn ddiweddar, fe wnaeth amrywiol bartïon â budd weithio ar y cyd i gynllunio a hwyluso cynhadledd genedlaethol, ‘Gweithio Gyda’n Gilydd i fynd i’r afael â Digartrefedd Ieuenctid’. Efallai bod y digwyddiad hwn yn cynnig darlun pendant o’r sefyllfa bresennol ac enghraifft o’r sector yn gwneud beth y mae’n ei wneud orau, sef meithrin partneriaethau, ceisio mynd i’r afael â diffygion, dod o hyd i ffyrdd o rannu enghreifftiau o arfer da, a chydweithio er budd pobl ifanc.

Fe wnaeth pob un o wasanaethau ieuenctid y 22 awdurdod lleol gydweithredu a chytuno i gyd-ariannu’r digwyddiad, ynghyd â phartner trydydd sector, End Youth Homelessness Cymru. Yn ogystal, fe wnaeth Llywodraeth Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) chwarae rhan hanfodol wrth helpu i gynllunio a hwyluso’r diwrnod. Gan fod y sector weithiau’n cael ei gyhuddo o syllu ar ei fogail a chydnabod y rôl frocera y mae gwaith ieuenctid yn ei chwarae, gwahoddwyd mynychwyr o amrywiaeth o broffesiynau, gan gynnwys gofal cymdeithasol, iechyd a llu o sefydliadau sector gwirfoddol/trydydd sector, sef cyfanswm o bron i 200 o bobl. I’r bobl hynny sydd efallai wedi cwestiynu yn y gorffennol pam rydym ni wedi cael rôl mor flaenllaw wrth helpu i fynd i’r afael â’r agenda benodol hon, mae cynrychiolaeth mor gynhwysfawr yn awgrymu ein bod yn dadlau’r achos.

Mae gwaith ieuenctid bob amser wedi ymfalchïo mewn bod yn arloesol, gan addasu a newid i fodloni anghenion cymdeithas gyfoes. Mae adnabod ac adeiladu ar y cryfderau hyn yn caniatáu i ni ymateb i ddigartrefedd ieuenctid yn effeithiol. Fodd bynnag, er mwyn symud ymlaen, mae’n rhaid i ni weithiau edrych yn ôl a nodi meysydd lle y bu angen mwy o ddatblygu.

Mae angen i ymarferwyr ddal ati i gamu i ffwrdd rhag gorddibynnu ar fyfyrdodau anecdotaidd ac, yn hytrach, sicrhau eu bod yn mynegi’n effeithiol y fethodoleg a’r addysgeg strategol a systematig sy’n llywio, yn llunio ac yn rheoli ein gwaith. Er ein bod yn ystyried ein hunain yn addysgwyr anffurfiol/nad ydynt yn ffurfiol, yn hanesyddol, bu camsyniad gan rai nad oes fframwaith ffurfiol i’n dull. Trwy ddefnyddio a chyfeirio at y llu adnoddau sydd ar gael i ni, gallwn wrthsefyll credoau gwallus o’r fath, gan wella deilliannau i bobl ifanc. Po fwyaf y gwnewn ni i wasanaethu’r gofynion hyn, yn enwedig wrth ryngweithio â phobl o’r tu allan i’r sector, po fwyaf y bydd pobl eraill yn deall a’r mwyaf o gyfleoedd fydd am weithio cydweithredol, gan arwain yn anochel at ddeilliannau gwell.

Mae’r Fframwaith Ymgysylltu a Datblygu Ieuenctid yn cynnig enghraifft lle y gallwn arddangos dull strategol, systematig, gan gysylltu ein gwaith â mentrau ehangach Llywodraeth Cymru, hefyd. Mae chwe elfen graidd allweddol y fframwaith nid yn unig yn rhagnodi ymagwedd systematig glir at ein gwaith ar ddigartrefedd ieuenctid, maent hefyd yn ein galluogi ni i gynnig naratif clir a chryno am ein hymagwedd ynghyd â ffordd o ddechrau dangos tystiolaeth o’n gwaith. Isod, rwy’n myfyrio ar ddwy elfen yn unig i ddarlunio’r pwyntiau hyn:

Nodi’n gynnar

Mae anghenion bob amser wedi arwain gwaith ieuenctid. Er mwyn nodi’r angen a gweithredu’n briodol mewn partneriaeth ag eraill, mae angen i ni sicrhau ein bod yn datblygu’r systemau hyn. Mae ymarferwyr yn gallu proffilio’r cymunedau y maent yn gweithio ynddynt yn gwbl fedrus, p’un a yw’r rhain yn cael eu diffinio’n ddaearyddol neu fel rhan o bwnc penodol, fel iechyd, troseddau ieuenctid, neu ddigartrefedd. Mae sefydlu’r systemau hyn yn gontinwwm i’r ymagwedd hon.

Enghreifftiau o ymarfer

Trwy ddefnyddio setiau data cadarn ar draws amrywiol barthau ym meysydd tai, gofal cymdeithasol ac addysg, rydym ni (yn fy sefydliad i) wedi gallu olrhain achosion cyffredin digartrefedd ieuenctid er mwyn llywio ymyriadau. Gallwn nodi meysydd, gan gynnwys lleoliadau daearyddol ac ysgolion, ynghyd â demograffeg benodol lle y mae nifer y bobl ifanc sy’n cyflwyno’u hunain yn ddigartref yn uwch, fel y gallwn dargedu cymunedau a’r rhai sydd wedi profi ffactorau cyfrannol penodol, gydag ymyriadau mwy dwys. Yn ogystal, trwy roi’r unigolion hyn yn ôl trwy ymgysylltu â llu o wasanaethau, gallwn sefydlu ble y gallwn ni neu eraill ymyrryd yn gynt.

Broceriaeth

Mae gwaith ieuenctid bob amser wedi mabwysiadu ymagwedd ragweithiol, yn hyn o beth. Er enghraifft, cyfeirio pobl ifanc, eu cynorthwyo â’r broses o gael at wasanaethau eraill, cynnig lleoliadau i gynnal cyfarfodydd, neu gynnig staff i’w cynorthwyo wrth ryngweithio ag eraill. Mae’r ffactorau sy’n cyfrannu at ddigartrefedd ieuenctid ac achosion digartrefedd ieuenctid yn amrywiol ac yn eang ac, oherwydd hyn, nid oes sefydliad, adran na sector unigol a all fforddio mabwysiadu ymagwedd unochrog at fynd i’r afael ag ef.

Enghreifftiau o ymarfer

Trwy weithio gyda phobl ifanc a darparwyr eraill, rydym wedi gallu nodi ymhle y mae rhwystrau’n bodoli, canfod bylchau mewn darpariaeth ac archwilio unrhyw amgyffrediad o ddiffyg dealltwriaeth neu heriau mewn prosesau a gweithdrefnau. Mae ein prosiect ‘Lleisiau’ yn rhoi cyfle i bobl ifanc rannu eu profiadau o gael at wasanaethau a’u defnyddio. Mae hyn yn helpu i hysbysu eu cyfoedion a rhanddeiliaid eraill. Hefyd, rydym wedi sefydlu Fforwm Tai a Digartrefedd Ieuenctid, lle mae’r aelodau’n defnyddio’u profiadau eu hunain i amlygu problemau a gweithio ar y cyd â phartneriaid i ddod o hyd i atebion. Rydym wedi datblygu adnoddau gwybodaeth, gan gynnwys fideos a ffeithluniau sy’n esbonio ble i gael help a chymorth, gan bwy a sut. Mae dull cydweithredol o’r fath yn cefnogi agenda broceriaeth, gan sicrhau ein bod yn cydweithio i sefydlu parhad darpariaeth a bod pobl ifanc yn cael y cymorth cywir, ar yr amser cywir, gan y bobl gywir.

Fel yr awgrymwyd yn flaenorol, mae cysylltu ein gwaith â mentrau ehangach eraill Llywodraeth Cymru yn annog ymarferwyr Gwaith Ieuenctid a phartneriaid proffesiynol eraill i ddatblygu dealltwriaeth strategol well o’r rôl rydym ni’n ei chwarae yn yr agenda hon ac mewn agendâu eraill. Er enghraifft, mae dogfennau canlynol Llywodraeth Cymru yn cyfeirio at elfen digartrefedd ieuenctid y Fframwaith Ymgysylltu a Datblygu Ieuenctid:

• Cynllun Plant a Phobl Ifanc
• Strategaeth Tlodi Plant Cymru 2024
• Rhoi diwedd ar ddigartrefedd: cynllun gweithredu lefel uchel 2021 i 2026
• Canllawiau'r Grant Cymorth Tai

Mae myfyrio ar yr ychydig enghreifftiau hyn yn amlygu sut mae ein gwaith yn pontio llu o fentrau strategol a gwaith ar draws parthau gwahanol. Mae angen i ni, fel sector, fanteisio ar hyn a sicrhau bod pob rhanddeiliad yn ymwybodol o’n swyddogaeth ragweithiol.

Yn fy erthygl flaenorol, cyfeiriais at ‘In Defence of Youth Work’, a awgrymodd fod y sector ieuenctid yn cynhyrchu o leiaf £10 ar gyfer pob £1 o wariant y sector. Nid yn unig y mae ein hymagwedd, sef cynnwys pobl ifanc wrth ddylunio, cyflwyno, cyd-hwyluso a gwerthuso ein hymyriadau ni ac ymyriadau rhanddeiliaid eraill, yn sicrhau bod darpariaethau o’r fath yn bodloni eu hanghenion, mae hefyd yn ychwanegu gwerth ariannol. I’w roi’n ddi-flewyn-ar-dafod, nid oes fawr o gost i’r cyfraniad hwn.

Yn lleol, rydym yn rhedeg cynllun benthyca dodrefn a chyfarpar sy’n gallu gweithredu dim ond oherwydd haelioni pobl a busnesau yn ein cymuned sy’n rhoi er mwyn galluogi pobl ifanc i baratoi a dodrefnu eu cartrefi. Fodd bynnag, mae hyn oll yn gofyn am fath arall o fuddsoddiad. Amser. Mae angen amser i feithrin perthnasoedd. Mae angen amser ar ymagweddau systematig effeithiol. Mae gwaith lleol, rhanbarthol a chenedlaethol yn cymryd amser i ddatblygu. Mae angen neilltuo amser priodol i strategaeth gynyddol hirdymor. Er mwyn dadlau’r achos dros fuddsoddiad ariannol, mae angen i ni sicrhau bod yr holl elfennau sydd wedi cael eu hystyried uchod yn llunio, yn dylanwadu ar,  ac yn llywio ein gwaith o hyn ymlaen.

Aeth cryn amser heibio ers arolygu gwaith ieuenctid yn ffurfiol. Mae gwaith i ddatblygu ffurf ar ei phen ei hun o arolygu gwaith ieuenctid yn Estyn yn mynd rhagddo a bydd arolygu Gwaith Ieuenctid yn cael ei ailgyflwyno ar ddiwedd 2024. Mae ailgyflwyno arolygu yn dilyn cyflwyno’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yng Nghymru. Yn y blog hwn, byddwn yn esbonio beth yw arolygu a sut mae’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yn ei ategu.

Mae gwaith ieuenctid wedi cael ei ystyried yn rhan o arolygiadau awdurdodau lleol, ond bydd cyflwyno arolygiad ar ei ben ei hun ar gyfer y cyfan o Waith Ieuenctid yn amlygu cyfraniad pwysig y maes addysg hwn at fywyd pobl ifanc yng Nghymru. Hefyd, bydd yn helpu i bwysleisio’r sail ddeddfwriaethol ar gyfer Gwaith Ieuenctid, gan gynnwys ei sail statudol, a phwysigrwydd cynnal sector gwaith ieuenctid gwirfoddol bywiog.

Mae cydweithwyr yn Estyn, ynghyd â chynrychiolwyr o’r maes gwaith ieuenctid cyfan, wrthi’n mireinio manylion arolygiadau’r maes hwn. Bydd proses yn parhau hyd nes bod yr arolygiadau peilot wedi’u cwblhau ar ddechrau 2024. Bydd yr ymagwedd golegol hon yn sicrhau bod y broses arolygu yn gefnogol, yn ystyrlon ac yn yrrwr allweddol o ran gwella gwasanaethau.

Pan fyddwn yn gweithio gyda phobl ifanc, mae ansawdd ein hymyriadau yn aml yn anodd ei ddiffinio. Yr adeg honno o ymgysylltu, pan fydd person ifanc wedi troi cornel emosiynol, achub cyfle neu gael ateb i broblem, yw’r uchafbwyntiau yng ngyrfa llawer o weithwyr ieuenctid.

Mae’r adegau hyn yn aml yn deillio o oriau lu o gynllunio, myfyrio, datblygu neu newid. Mae gwrando ar bobl ifanc ac ymateb iddynt yn holl bwysig. Mae’r datblygiadau hyn yn enghreifftiau o egwyddorion a gwerthoedd gwaith ieuenctid yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i berson ifanc. Weithiau, mae’r sector gwaith ieuenctid ei hun yn cyffredinoli hyn trwy gyfiawnhau ei fod ‘ond yn rhan o’r gwaith’. Ni ddylem golli golwg ar y ffaith bod gweithwyr ieuenctid yn aml yn mynd y filltir ychwanegol honno i helpu a chefnogi pobl ifanc. Dylid dathlu’r adegau hyn, a’r paratoi ar eu cyfer. Mae deall a gwerthuso’r gwaith rydym ni’n ei wneud yn rhan hanfodol o hunanwerthuso ac mae’n cynorthwyo sefydliadau i wella’u gwaith ieuenctid ymhellach.

Mae gan waith ieuenctid o ansawdd uchel ran hanfodol i’w chwarae wrth gynorthwyo llawer o bobl ifanc i gyflawni eu potensial llawn a llywio trawsnewidiadau allweddol rhwng 11 a 25 oed yn llwyddiannus. Trwy ddulliau addysgol ffurfiol a dulliau nad ydynt yn rhai ffurfiol, mae ymarfer gwaith ieuenctid effeithiol yn meithrin gallu a gwydnwch pobl ifanc a gall newid eu bywyd er gwell. Trwy gymryd rhan mewn gwaith ieuenctid, mae pobl ifanc yn ennill hyder a chymhwysedd, yn datblygu hunanhyder, a chânt gyfle i sefydlu disgwyliadau a dyheadau uchel iddyn nhw eu hunain.

Mae’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yng Nghymru yn galluogi sefydliadau i ddathlu’r adegau hyn a’r gwaith caled a’r ymdrech sydd eu hangen i’w cyflawni. Mae’n helpu i wella gwasanaethau trwy fyfyrdod ac adolygu. Mae natur wirfoddol y broses hon yn dangos ymrwymiad i ragoriaeth trwy lwybr hunanasesu ac asesu gan gymheiriaid. Mae cyflawni’r Marc Ansawdd yn dwyn llawer o fuddion i sefydliadau, yn anad dim, cael bathodyn rhagoriaeth sy’n dangos eich bod wir yn darparu gwasanaeth i bobl ifanc y gallwch chi, eich cymheiriaid a Chymru fod yn falch ohono.

Bydd arolygu Gwaith Ieuenctid yn gwella cydnabyddiaeth Gwaith Ieuenctid yn llygaid y rhai sydd â dylanwad arwyddocaol, fel Llywodraeth Cymru, uwch reolwyr sefydliadau, cyrff cyllido allanol ac eraill.  Nod arolygu yn benodol yw cael y math hwn o ddylanwad ar addysg, o fewn awdurdodau lleol, ysgolion, y sector addysg bellach (AB), cyflogwyr eraill, llywodraeth, undebau a chyllidwyr. Mae hyn yn cael ei gyflawni trwy hyrwyddo statws Gwaith Ieuenctid ochr yn ochr â phroffesiynau addysg eraill.  

Y bwriad yw y bydd ailgyflwyno arolygu yn cynnig craffu a chydnabyddiaeth gyhoeddus ac, yn ei dro, y gobaith yw y bydd hyn yn codi proffil gwaith ieuenctid, gan roi platfform ar gyfer gwella a chyfle i’r maes cyfan. Mae’n ofynnol bod pob gwasanaeth addysg statudol a’u cyrff llywodraethu yn atebol yn gyhoeddus trwy’r broses arolygu, gan gynnwys Gwasanaethau Ieuenctid awdurdodau lleol. Bydd grwpiau gwaith ieuenctid y sector gwirfoddol yn cael eu cynnwys, hefyd.

Mae arolygu hefyd yn rhoi adborth i’r cyhoedd ar waith ieuenctid i bobl ifanc ac i’r gymuned ehangach am y gwaith ieuenctid sy’n digwydd yn eu hardal. Nid yw asesiad y Marc Ansawdd yn arwain at gyhoeddi adroddiad, ond bydd arolygu’n gwneud hynny. Fodd bynnag, bydd y ddau’n canolbwyntio ar amlygu arloesi ac arfer dda. Bydd unrhyw bryderon sy’n codi yn cael eu hamlygu mewn ffordd gefnogol a grymusol er mwyn helpu sefydliadau i ddarparu’r gwasanaethau gorau posibl i bobl ifanc.

Mae gan y Marc Ansawdd elfen o hunanasesu sydd ar gael i holl sefydliadau Gwaith Ieuenctid yng Nghymru ei defnyddio, ni waeth beth yw eu maint nac o ble y cânt eu cyllid, nac a fyddant wedyn yn mynd ati i gael eu gwirio’n allanol ai peidio. Bydd Estyn yn defnyddio’r prosesau hunanasesu a chynllunio ar gyfer gwella sydd eisoes ar waith gan sefydliadau fel y man cychwyn ar gyfer arolygu ac ni fydd disgwyl i ddarparwyr gynhyrchu unrhyw ddogfennau ychwanegol cyn arolygiad.  

Oherwydd y gofyniad deddfwriaethol i arolygu gwaith ieuenctid, y prif wahaniaeth allweddol rhwng y Marc Ansawdd ac arolygu yw bod sefydliadau’n gwneud cais gwirfoddol am y Marc Ansawdd, ond mae arolygu’n orfodol.  

Yn yr un modd â’r Marc Ansawdd, bydd y broses arolygu’n cynnwys lanlwytho tystiolaeth i ardal rithwir. Bydd Estyn hefyd yn darparu nifer o ddogfennau arweiniad gyda’r darparwr yn yr un ffordd. Nid oes disgwyl bod darparwyr yn paratoi dogfennau yn benodol ar gyfer arolygiad, dim ond rhannu eu hadroddiadau adrodd a sicrhau ansawdd mewnol. Mae’r broses ar gyfer asesu’r Marc Ansawdd a’r broses arolygu yn helpu i ganolbwyntio ar bwysigrwydd hunanwerthuso effeithiol. Gall arolygu gael ei ystyried yn ffordd o ddilysu’r mathau o welliannau i wasanaethau a gafodd eu hysgogi a’u hannog gan asesiad y Marc Ansawdd. Yn ystod arolygiad, daw sylfaen dystiolaeth wreiddiol arolygwyr o gyfarfodydd â phobl ifanc, gweithwyr ieuenctid, a phartneriaid allweddol eraill, ac arsylwi gwaith ieuenctid yn mynd rhagddo’n uniongyrchol.

Yn yr un modd â’r Marc Ansawdd, bydd timau arolygu Estyn yn cynnwys ymarferwyr gwaith ieuenctid profiadol sydd wedi’u hyfforddi’n arolygwyr cymheiriaid. Mae ymarferwyr yn gwerthfawrogi’r rôl hon yn fawr a dywed arolygwyr cymheiriaid bod eu profiadau mewn arolygiad yn ddatblygiad proffesiynol defnyddiol iawn. Bydd cyfleoedd i ymarferwyr hyfforddi’n arolygwyr cymheiriaid yn cael eu hysbysebu ar wefan Estyn.  

Gall y Marc Ansawdd a phrosesau arolygu gefnogi prosesau hunanwerthuso a gwella ansawdd sefydliad i ddangos effeithiolrwydd ac ymrwymiad ein Gweithwyr Ieuenctid a’n gwirfoddolwyr. Gallant helpu i sicrhau bod gwaith ieuenctid yng Nghymru o ansawdd uchel a’i fod yn cael effaith ar fywyd pobl ifanc a bywyd eu cymunedau.

Mae beth rydych chi’n ei weld a sut rydych chi’n teimlo wrth ryngweithio â ni yn bwysig.

Dros y misoedd diwethaf, byddwch wedi sylwi ar newid i olwg llawer o’n cyfathrebiadau – o’n lliwiau, i’n ffurfdeip, i’r iaith rydym ni’n ei defnyddio.

Diben hyn i gyd yw gwella’r gwasanaeth a’r profiad gewch chi.

Pam rydym ni wedi penderfynu gwneud newidiadau?

Fel sefydliad, rydym ni’n ymrwymo i fod yn gynhwysol. Rydym ni am i bawb allu deall ein gwaith ac ymgysylltu â ni, felly rydym ni wedi gwneud newidiadau i’n cyfathrebiadau i sicrhau bod hyn yn digwydd.

Felly, beth sydd wedi newid?

Un o’r newidiadau mwyaf welwch chi yw newid i’n gwefan – rydym ni wedi’i hailddylunio yn llawn.

Mae golwg symlach a glanach ar y wefan newydd. Rydym ni wedi newid trefn rhai o’n tudalennau gwe a strwythur rhai o’n cwymplenni i sicrhau bod defnyddwyr yn cael y daith orau posibl. Mae ein holl gynnwys wedi cael ei hadolygu, a’i hailysgrifennu (lle’r oedd angen), i wneud yn siŵr eich bod yn gweld cynnwys hygyrch, cyson a chywir. Hefyd, mae’r wefan yn gwbl ymatebol nawr felly bydd yn hygyrch dim ots pa ddyfais rydych chi’n ei defnyddio.

Hefyd, rydym wedi symud eicon ein bar offer hygyrchedd (ReachDeck) i safle mwy amlwg ar frig y dudalen. Mae ReachDeck yn adnodd gan Texthelp sy’n ein helpu i wneud ein cynnwys ar-lein yn fwy hygyrch. Mae’n cynnig nodweddion hygyrchedd ychwanegol i bob defnyddiwr, gan gynnwys testun i leferydd, geiriadur lluniau, mwyhadur testun a masgio’r sgrin.

Ochr yn ochr â’r wefan, rydym wedi bod yn ailddylunio nifer o’n darnau craidd o lenyddiaeth gorfforaethol, gan gynnwys ein taflenni, ein cyhoeddiadau ac animeiddiad corfforaethol cwbl newydd. Mae dyluniad y rhain yn gyson, does dim jargon ynddynt ac maent yn cynrychioli’r gweithlu addysg yng Nghymru yn well.

Meddai Hayden Llewellyn, ein Prif Weithredwr, “Fel rheoleiddiwr annibynnol, proffesiynol y gweithlu addysg yng Nghymru, mae’n hanfodol bod pobl sy’n dymuno ymwneud â ni yn gallu gwneud hynny heb gyfyngiadau.

“Mae ein Cynllun Strategol a’n Cynllun Cydraddoldeb Strategol yn amlinellu ein huchelgeisiau ar gyfer bod yn rheoleiddiwr annibynnol ac ymatebol, sy’n edrych tuag at y dyfodol, ac sydd wedi ymrwymo i degwch, amrywiaeth a chyfle cyfartal. Er mwyn cyflawni hyn, mae angen i ni sicrhau bod ein cynulleidfaoedd yn gallu rhyngweithio â ni yn y modd mwyaf cyfforddus iddyn nhw.

“Rwyf wrth fy modd â’r gwaith rydym ni wedi’i gyflawni hyd yn hyn, ond ni fyddwn yn gorffwys ar ein rhwyfau. Byddwn ni’n parhau i chwilio am ffyrdd o allu gwella ymhellach, gan sicrhau ein bod yn gallu cyflawni ein swyddogaeth graidd yn effeithiol, sef rheoleiddio er budd y cyhoedd.”

Hoffech chi ddarparu adborth?

Mae’r holl waith hyn wedi’i wneud gyda chi, ein cynulleidfa, mewn golwg, felly mae’n bwysig i ni wneud yn siŵr ein bod yn cael pethau’n iawn. Os hoffech chi roi adborth ar y newidiadau rydym wedi’u gwneud, This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..

Gan Dr Russell Grigg, Cyfarwyddwr Addysg Gychwynnol Athrawon a Dr Helen Lewis, Cyfarwyddwr Rhaglen Gynradd TAR.

Mae eleni’n nodi 40 mlynedd ers cyhoeddi llyfr dylanwadol Donald Schön, ‘The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action’, sydd wedi llywio cynllunio rhaglenni addysg gychwynnol athrawon yng Nghymru a thu hwnt. Un o gysyniadau mwyaf heriol Schön yw myfyrio wrth weithredu, a ddisgrifir yn gyffredin fel meddwl ar eich traed yn ystod gwersi. Mae hyn yn anodd, hyd yn oed i athrawon mwy profiadol. Ond mae’n bwysig oherwydd bod y gallu i feddwl yn hyblyg a gwneud newidiadau priodol yn ystod gwersi yn gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i’r hyn y mae athrawon dan hyfforddiant a phlant yn ei ddysgu, a pha mor dda y maent yn dysgu.

Ym Mhrifysgol Abertawe, rydym wedi treialu model yn ddiweddar ymhlith ein hathrawon dan hyfforddiant TAR cynradd i gefnogi’r math hwn o fyfyrio wrth weithredu. Caiff ei lywio gan waith arloesol Schön, yn ogystal ag ystod o ddamcaniaethau a chysyniadau eraill.

Ystyr PIT Stop yw adborth Cywir (Precise), Craff (Insightful) ac Amserol (Timely) (disgrifiad arall gan un o’n hathrawon dan hyfforddiant oedd Cymryd Saib wrth Addysgu). Ceir yr adborth hwn ar ffurf sgyrsiau dysgu yn ystod gwers rhwng y mentor arsylwi a’r mentorai, mae’n cymryd 30-60 eiliad bob tro, ac mae’n digwydd ddwywaith yn ystod gwers. Caiff un saib ei alw gan y mentor ac mae’n canolbwyntio ar darged y cytunwyd arno neu a ‘gontractiwyd’ ymlaen llaw, a’r llall gan athrawon dan hyfforddiant ynghylch unrhyw beth sy’n eu synnu neu’n achosi penbleth iddynt. Yn olaf, mae trafodaeth ar ôl y wers yn myfyrio ar effaith y sgyrsiau hyn.

Roedd y cynllun peilot yn cynnwys carfan o 20 o athrawon dan hyfforddiant TAR cynradd ac un athro dan hyfforddiant uwchradd. Cynhaliwyd eu hymarfer mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg a chyfrwng Saesneg, gyda phob athro dan hyfforddiant yn cael ei arsylwi unwaith gan uwch fentor hyfforddedig. Cafodd y sesiynau eu ffilmio ac wedyn eu rhannu er mwyn cael sylwadau gyda’r mentoriaid a’r athrawon dan hyfforddiant. Mae PIT Stop yn ategu, yn hytrach na disodli, dau arsylwad gwersi confensiynol, ffurfiol.

Roedd y canfyddiadau yn gadarnhaol dros ben. Roedd yr holl athrawon dan hyfforddiant yn cytuno’n gryf bod y model yn ychwanegu gwerth at eu hymarfer a chrynhodd pob un eu meddyliau mewn tri gair.

Yn benodol, roedd yr athrawon dan hyfforddiant yn pwysleisio manteision cael adborth craff, ffurfiannol a gweithredadwy wrth iddynt addysgu:

‘...yr hyn a’i gwnaeth yn dda ac yn ddefnyddiol iawn oedd bod modd ei gyflawni’ (Hollie).

‘Rwy’n meddwl bod cael yr adborth hwnnw, a gweithredu arno wedyn, yn eich helpu i amgyffred y wybodaeth yn well, rwy’n meddwl, na’r arsylwi traddodiadol [pan] rydych chi’n cael eich adborth ar y diwedd’ (Laura).

‘Oherwydd y ffordd y mae’r model PIT Stop yn gweithio, rwy’n meddwl ei fod yn rhywbeth sy’n fwy naturiol. Rydych chi’n cofio’r adborth a’r gweithredu yn hytrach na’r adborth ar ôl gweithredu’ (Rebekah).

Gellir disgrifio adborth gan fentoriaid yn PIT Stop 1 fel rhoi cyngor, yn debyg i hyfforddiant, sy’n ddatblygiadol briodol yn ein barn ni. Derbyniodd yr arsylwyr hyfforddiant ar y model a sut i ddarparu adborth cryno â ffocws.

Roedd athrawon dan hyfforddiant yn tueddu i ddefnyddio PIT Stop 2 i ‘wirio’ a chael sicrwydd eu bod ar y trywydd cywir. Mewn rhai achosion, manteisiodd yr athrawon dan hyfforddiant ar y cyfle i esbonio eu penderfyniadau. Roedd Rebekah yn un o’r ychydig a gymerodd ran yn y math o gwestiynu myfyriol a chyfleu arbrofi a ragwelodd Schön. Ar ôl synnu nad oedd ei gwers yn mynd yn unol â’r cynllun, galwodd am PIT Stop er mwyn esbonio ei bod ar fin newid cyfeiriad. Mae angen hyder, ymddiriedaeth a chynefindra â ffordd newydd o weithio cyn y gellir ymgysylltu â sgyrsiau myfyriol o’r fath yn y fan a’r lle.

Nid yw PIT Stop heb ei heriau. Roedd ambell athro dan hyfforddiant wedi anghofio galw am eu PIT Stops, a bu camddealltwriaeth o bryd i’w gilydd. Er enghraifft, canfu un mentor, er bod yr athro dan hyfforddiant wedi nodio’i ben ei fod yn cytuno â’r adborth ynghylch atgyfnerthu cadarnhaol ac yn rhoi’r argraff ei fod yn deall yr awgrymiadau, ni chafodd y rhain eu cymhwyso. Daethom i’r casgliad y gellid cynnwys modelu byw fel strategaeth i gefnogi athrawon dan hyfforddiant mewn achosion o’r fath.

Pan ddaethom â’r arsylwyr a’r athrawon dan hyfforddiant ynghyd i werthuso’r prosiect, nid oedd gennym unrhyw brinder o gwestiynau pellach i’w harchwilio. Roedd rhai o’r rhain yn ymwneud â materion logistaidd (e.e. ‘A allem amrywio nifer y PIT Stops?’) ac roedd eraill yn fwy damcaniaethol (e.e. ‘Beth yw rôl emosiynau wrth fyfyrio?’). Cytunom ar rai pethau nad oeddent yn agored i drafodaeth wrth symud ymlaen (e.e. yr angen am hyfforddiant ar gyfer mentoriaid, cyfarfod rhagarweiniol a chyfarfod ar ôl gwers, a tharged y cytunir arno) a rhai pethau y gallem fod yn hyblyg yn eu cylch (e.e. trefn y PIT Stops). Aethom ymlaen i lunio canllawiau i gefnogi lledaeniad ehangach y model a chreu allbynnau megis animeiddiadau a phosteri i gyfleu’r negeseuon allweddol mewn fformat hygyrch.

Cafwyd cytundeb unfrydol bod llwyddiant PIT Stop yn dibynnu ar y berthynas rhwng y mentor a’r mentorai, ynghyd ag ansawdd y cwestiynu a’r rhyngweithio, fframio’r ddeialog o amgylch naratif datblygiadol, anfeirniadol, a chyswllt agos rhwng prifysgolion ac ysgolion partner. Roedd y drafodaeth ar ôl y wers yn allweddol ar gyfer hwyluso myfyrio ar weithredu.

Lluniwyd PIT Stop fel dull ymholi proffesiynol parhaus yn hytrach nag asesiad confensiynol o brofiadau addysgu yn yr ysgol. Mae hyn yn cyd-fynd â’n gweledigaeth o ddatblygu ymarferwyr myfyriol y mae eu hymarfer wedi’i seilio ar ymchwil. Ar hyn o bryd, rydym yn gweithio gyda’n partneriaid i archwilio os gallai’r model weithio ar gyfer cynulleidfaoedd eraill, megis cynorthwywyr addysgu ac athrawon newydd gymhwyso. Os hoffech wybod rhagor am y model neu weithio ar y cyd i’w ddatblygu a’i weithredu ymhellach, cysylltwch â ni.

Cydnabyddiaeth

Rydym yn ddiolchgar i’r arweinwyr AGA, y mentoriaid a’r athrawon dan hyfforddiant a fu’n cymryd rhan.