Cyngor y Gweithlu Addysg

Sharron Lusher – Pennu cyflogau ac amodau i athrawon ysgol yng Nghymru: sut mae’n gweithio?

Sefydlwyd Corff Adolygu Cyflogau Annibynnol Cymru ym mis Mawrth 2019 fel corff annibynnol â’r cyfrifoldeb am wneud argymhellion i Lywodraeth Cymru ar gyflogau ac amodau athrawon ac arweinwyr ysgolion yng Nghymru. Mae'r Bwrdd yn adrodd i Weinidog y Gymraeg ac Addysg yng Nghymru.

Cyfrifoldeb yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg yn Llywodraeth San Steffan oedd pennu cyflogau ac amodau gwasanaeth athrawon ac arweinwyr ysgolion yng Nghymru ac yn Lloegr hyd 30 Medi 2018. Cafodd y cyfrifoldeb hwn am athrawon ac arweinwyr yng Nghymru ei drosglwyddo i Weinidogion Cymru ar 30 Medi 2018.

Cyflwynodd y Bwrdd ei drydydd adroddiad i’r Gweinidog ym mis Mai 2021. Wrth gyflwyno’r adroddiad hwn, roeddem eisiau diolch i staff addysgu, arweinwyr ac eraill am eu cyfraniad enfawr i gefnogi plant mewn ysgolion ac o bell yn ystod y pandemig, gan ymateb i heriau’r cyfnod digyffelyb hwn.

Felly, beth mae’r Bwrdd yn ei wneud, a sut mae’r broses yn gweithio?

Mae'r Bwrdd yn cynnwys minnau, y Cadeirydd, a saith aelod, sydd i gyd yn cael eu recriwtio trwy’r broses penodiadau cyhoeddus. Bob blwyddyn, mae’r Gweinidog Addysg yn anfon Llythyr Cylch Gwaith atom. Mae hwn yn rhagnodi’r materion y dylem eu hystyried, ac yn dweud wrthym pryd mae angen cyflwyno ein hargymhellion i’r Gweinidog. Eleni, gofynnodd y Gweinidog inni ystyried lefelau ystodau cyflog ar gyfer 2021, a materion eraill, gan gynnwys, er enghraifft, ystyried a yw’r trefniadau Cyfrifoldeb Addysgu a Dysgu presennol yn gweithio’n effeithiol, rôl a chydnabyddiaeth ariannol athrawon heb gymhwyso, ac effaith materion yn ymwneud â rheoli amser.

Corff annibynnol yw’r Bwrdd – mae’n annibynnol ar y llywodraeth ac yn annibynnol ar unrhyw sefydliad cynrychioladol arall. Mae'r broses o ddatblygu argymhellion 'wedi’i seilio ar dystiolaeth'. Rydym yn ymgynghori â chyrff gwahanol ar y materion yn y Llythyr Cylch Gwaith y gofynnwyd inni eu hystyried. Mae'r ymgyngoreion yn cynnwys undebau llafur, cymdeithasau proffesiynol, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, cymdeithasau sy’n cynrychioli llywodraethwyr ysgolion a Llywodraeth Cymru.

Rydym hefyd yn chwilio am amrywiaeth fawr o dystiolaeth o ffynonellau gwybodaeth ystadegol. Gall hyn gynnwys materion yn ymwneud â’r economi, megis cyfraddau chwyddiant, enillion blynyddol gwahanol broffesiynau, cymaryddion enillion cenedlaethol a rhyngwladol, recriwtio a chadw athrawon ac arweinwyr, i enwi ond ychydig. Rydym yn cael ein cynorthwyo yn ein gwaith gan ysgrifenyddiaeth annibynnol, a ddarperir gan CGA, sy’n rheoli’r broses ei hun, gan drefnu cyfarfodydd, anfon gwybodaeth allan a chynorthwyo â darparu gwybodaeth ystadegol.

Mae ymgyngoreion yn darparu tystiolaeth ysgrifenedig inni ar faterion a geir yn y Llythyr Cylch Gwaith – y cam 'tystiolaeth ysgrifenedig'. Ar ôl inni gael y dystiolaeth ysgrifenedig, caiff yr holl sylwadau a ddaeth i law eu dosbarthu ymysg yr ymgyngoreion, sy’n cael y cyfle i gynnig sylwadau ar dystiolaeth ei gilydd – y cam 'tystiolaeth ategol'.

Caiff y dystiolaeth ei dadansoddi gan y Bwrdd, sydd wedyn yn cyfarfod â chynrychiolwyr yr holl gyrff sy’n ymgyngoreion – y cam 'tystiolaeth lafar'. Yn y cyfarfodydd hyn, caiff y dystiolaeth ei thrafod ac ar ôl hyn, mae’n bosibl y bydd y Bwrdd yn gofyn am dystiolaeth ychwanegol y teimla y gallai fod yn berthnasol i’w ddadansoddiad. Yn ogystal, rydym yn ymweld â detholiad o ysgolion bob blwyddyn, er mwyn cyfarfod ag athrawon ac arweinwyr i wrando ar eu barn, a darparu cyd-destun ar gyfer y dystiolaeth a ddaeth oddi wrth ymgyngoreion.

Yn olaf rydym yn llunio casgliadau ac argymhellion, ac yn ysgrifennu ein hadroddiad i’r Gweinidog. Mae'r Gweinidog yn ystyried yr argymhellion yr ydym wedi’u gwneud, ac wedyn yn penderfynu a fydd yn derbyn yr argymhellion. Mae'n cyhoeddi ei benderfyniadau arfaethedig ar ffurf ymgynghoriad, ac ar ôl diwedd y cyfnod ymgynghori, yn gwneud ei benderfyniadau terfynol.

Daw datganoli’r cyfrifoldeb am gyflogau ac amodau gwasanaeth athrawon ac arweinwyr ar adeg pan mae’r olwg sydd ar addysg yng Nghymru yn newid. Mae ffyniant economaidd, cydlyniant cymdeithasol a llesiant cenedl wedi’u hadeiladu ar seiliau system addysg gadarn a llwyddiannus. Mae Addysg – cenhadaeth ein cenedl yn cydnabod hyn. Ond “er mwyn cyflawni hynny, bydd angen gweithlu addysg o safon uchel sy’n egnïol a brwdfrydig ac sydd wedi ymrwymo i sicrhau dysgu parhaus i bawb. Bydd ein proffesiwn addysgu, gyda phwyslais ar arweinyddiaeth gref a dysgu proffesiynol, yn helpu i fodloni’r disgwyliadau uchel a rennir gennym i gyd ar gyfer ein dysgwyr, ein hysgolion a’n system addysg”. Mae aelodau o’r Bwrdd yn falch o fod yn rhan o daith newid addysgol yng Nghymru, ac maent yn effro i’r cyfleoedd i ddatblygu system addysg sy’n gweithio i Gymru.

Ynghylch Sharron Lusher DL
Ar hyn o bryd Sharron yw Cadeirydd Corff Adolygu Cyflogau Annibynnol Cymru a Chadeirydd Partneriaeth Sgiliau Twristiaeth a Lletygarwch Cymru, mae’n aelod o Fwrdd Cymwysterau Cymru, ac yn aelod o Gyngor Prifysgol Aberystwyth. Penodwyd Sharron yn un o Ddirprwy Raglawiaid Dyfed yn 2010, a dyfarnwyd MBE iddi am wasanaethau i addysg bellach yn 2021.

David Williams - Sut mae gwaith ieuenctid yn edrych yng Nghymru?

Wrth siarad â theuluoedd, ffrindiau ac eraill o’r tu allan i’r proffesiwn gwaith ieuenctid, gofynnir i mi’n aml "beth yn union wyt ti’n ei wneud?" I’r rhai ohonom ni sy’n gweithio yn y proffesiwn, neu’n gysylltiedig â’r proffesiwn, mae’r ateb yn glir iawn. Rydym ni’n meithrin perthnasoedd gyda phobl ifanc mewn amrywiaeth o leoliadau: mewn adeiladau cymunedol fel clybiau ieuenctid, mewn parciau a mannau awyr agored ac mewn ysgolion a cholegau. Yn ei hanfod, ble bynnag y mae pobl ifanc a ble bynnag maen nhw am ymwneud â ni.

Trwy weithio ochr yn ochr â phobl ifanc, rydym ni’n creu mannau diogel wedi’u dylunio a’u hadeiladu i ymateb i’w hanghenion. Ar y cyd, rydym ni’n darparu ac yn creu cyfleoedd i gynorthwyo pobl ifanc ar eu taith i oedolaeth ac annibyniaeth. Dywed y Safonau Galwedigaethol Cenedlaethol ar gyfer Gwaith Ieuenctid mai diben allweddol gwaith ieuenctid yw:

“galluogi pobl ifanc i ddatblygu’n gyfannol, gan weithio gyda nhw i hwyluso’u datblygiad personol, cymdeithasol ac addysgol, i’w galluogi i ddatblygu’u llais, eu dylanwad a’u lle mewn cymdeithas, ac i gyrraedd eu potensial llawn.”

Mae gan waith ieuenctid gyfres glir o egwyddorion a dibenion arweiniol. Mae llwybr dysgu proffesiynol wrth wraidd iddo ac mae wedi bodoli ers cannoedd o flynyddoedd. Y peth cyntaf y mae angen i chi ei wybod yw bod darparu a chyflwyno gwaith ieuenctid yn seiliedig ar y broses, ac nid y cynnyrch. Yn eu cofnod yn 'The Journal of Youth Work: The Process is the Product' mae Gallagher a Morgan yn dyfynnu Beck a Purcell, sy’n dweud:

“…rather than uncritically accepting an imposed set of standards devised outside the local community, which may not necessarily take into account that community’s own values, culture and history, any statement of human rights becomes a starting point for critical reflection and action.”

Mae gwaith ieuenctid wedi’i seilio ar ddull cyflwyno wedi’i seilio ar hawliau, felly mae hyn yn golygu ei bod hi’n hanfodol i ni gydnabod a pharchu’r cymunedau y mae pobl ifanc yn perthyn iddynt a phwysigrwydd cael llais wrth hysbysu a llywio’r byd o’u cwmpas. Ar yr olwg gyntaf, gall un ddarpariaeth gwaith ieuenctid edrych yn wahanol iawn i ddarpariaeth arall. Gall ymddangos bod byd o wahaniaeth rhwng clwb ieuenctid mynediad agored sy’n cynnig cyfleoedd hamdden a sgiliau bywyd a phrosiect cyflogadwyedd ôl-16 ar y stryd, ond mae’r broses o’u creu nhw yn gyson â chyflwyno a methodoleg gwaith ieuenctid.

Mae gwreiddiau gwaith ieuenctid mewn darparu cyfleoedd dysgu anffurfiol a heb fod yn ffurfiol i bobl ifanc, mewn amser, lle a ffordd y mae pobl ifanc yn teimlo’n gyfforddus, y mae ganddynt berchenogaeth arno a diddordeb ynddo. Nid yw gwaith ieuenctid yn mynd ati i gyfeirio dysgu, twf a datblygiad person ifanc; yn hytrach, mae’n ystyried ei hun yn bartner sy’n cefnogi ac yn galluogi pobl ifanc i gyrraedd llawnder eu gallu a’u dymuniadau. Mae egwyddorion cynhwysiant a chyfle cyfartal wrth wraidd yr ymarfer hwn. Er mwyn deall yn well sut mae gwaith ieuenctid yn addysgu pobl ifanc, mae angen i ni wybod am 5 Piler Gwaith Ieuenctid.

Addysgol

Mewn clwb ieuenctid mynediad agored, mae pobl ifanc yn datblygu’u gwybodaeth a’u dealltwriaeth ohonynt eu hunain a’r byd y maent yn byw ynddo. Maent yn cyd-ddylunio ac yn cymryd rhan mewn cyfleoedd i ddysgu sut i ddatrys problemau, gweithio ochr yn ochr â phobl eraill a sut mae eu gwerthoedd personol eu hunain yn rhyngweithio â gwerthoedd eu cymuned a’u cyfoedion. Mae’r clwb gwaith ôl-16 yn ymateb i anghenion pobl ifanc i ddatblygu cyfleoedd ymarferol a phwrpasol i gamu ymlaen mewn bywyd, pu’n ai trwy ddysgu sut i gyflwyno’u hunain ac ysgrifennu CV, neu rywbeth mwy ffurfiol, fel ennill cymhwyster Cymorth Cyntaf yn y Gwaith. Mae datblygiad addysgol, wedi’i yrru’n bersonol, yn allweddol yn y ddwy enghraifft hyn.

Mynegiannol

Yr union reswm pam mae’r prosiect cyflogadwyedd yn bodoli yw oherwydd bod grŵp o bobl ifanc wedi nodi’r angen a’u bod am ysgogi newid yn eu ffordd eu hunain. Mae dysgu’n digwydd mewn sawl amgylchedd gwahanol ac mewn sawl ffordd wahanol. Ni allwn gymryd yn ganiataol y bydd un sefydliad addysgol yn addas i bawb. Mae gwaith ieuenctid yn ceisio galluogi pobl ifanc i fynegi’u hunain lle maent yn teimlo’n gyfforddus ac mewn ffordd sy’n addas iddyn nhw. Mewn unrhyw glwb ieuenctid mynediad agored, byddwch yn gweld amrywiaeth o weithgareddau’n digwydd, o goginio’r tu allan ar dân agored i greu gemau corfforol newydd ar yr iard, neu gynnal gweithdy ar les emosiynol mewn ystafell dawel i fyny’r grisiau. Yr un yw gwreiddiau pob un o’r gweithgareddau hyn: mae gweithwyr ieuenctid yn meithrin perthnasoedd gyda phobl ifanc ac yn rhannu yn y gwaith o greu gwasanaethau sy’n helpu pobl ifanc i fynegi’u hunain.

Cyfranogol

Dywedodd Herbert Stack Sullivan, seiciatrydd a seicdreiddiwr:

“It may be possible through detachment to gain knowledge that is useful, but only through participation is it possible to gain the knowledge that is helpful.”

Mae gwaith ieuenctid yn annog pobl ifanc i ddod yn bartneriaid yn y gwasanaethau a’r profiadau dysgu y maent yn ymgysylltu â nhw. Caiff atebolrwydd a chyfrifoldeb eu hannog yn gyfartal, sy’n helpu i ddatblygu dealltwriaeth unigolyn o weithredoedd, canlyniadau a pherchenogaeth. Os ydw i eisiau gwella fy ngallu i wneud cynnydd ym myd gwaith ond rwy’n cael trafferth gwneud hyn mewn amgylchedd dysgu ffurfiol, yna rhaid i mi gyfrannu fy syniadau ac arloesi o ran creu cyfleoedd a fydd yn fy helpu i ymgysylltu. Os ydw i am ddysgu sgiliau ochr yn ochr â’m cymheiriaid sy’n adlewyrchu sut beth yw byw’n annibynnol, rhaid i mi godi padell ffrio a bod yn barod i dderbyn canlyniadau’r hyn y gall fy sgiliau coginio datblygol ei gynhyrchu.

Cynhwysol

Mewn byd fwyfwy cysylltiedig, mae pobl ifanc yn cael eu hamlygu i amrywiaeth ehangach o ddiwylliannau a chymunedau nag erioed o’r blaen, yn bennaf trwy dwf gweithgarwch ar-lein a’r cyfryngau cymdeithasol. Ni wnawn ni fanylu ar drafferthion ac enillion y ffenomen hon nawr, ond mae’n tynnu sylw i’r byd byd-eang rydym ni’n perthyn iddo. Mae gwaith ieuenctid yn annog pobl ifanc i adnabod prydferthwch a gwerth mewn treftadaeth a diwylliannau gwahanol, i hybu hawl unigolyn i ddathlu a rhannu’i ddiwylliant, ac i ddeall go iawn beth yw hi i fod yn ddinesydd byd-eang a lleol. Trwy weithgareddau fel prosiectau cyfnewid rhyngwladol a digwyddiadau diwylliannol, caiff pobl ifanc eu hannog i feithrin cysylltiadau gwell a magu mwy o ddealltwriaeth o’r byd o’u cwmpas. Wedi’r cyfan, nid yw cynwysoldeb yn ymwneud â rhoi’r un cyfle i bawb, mae’n ymwneud â meithrin cyfleoedd sy’n berthnasol i anghenion yr unigolyn.

Ymrymuso

Gallwch arwain ceffyl at ddŵr, ond ni allwch wneud iddo yfed... ond os na wnaiff y ceffyl yfed, ni fydd pethau’n gorffen yn dda.

Fel gweithwyr ieuenctid, rydym ni’n annog pobl ifanc i gamu i lawnder eu galluoedd a’u capasiti er mwyn gwneud penderfyniadau gwybodus am faterion sy’n effeithio arnyn nhw. Canlyniad y dull hwn: mae pobl ifanc wedi’u hymrymuso ac yn wybodus, maent yn dod yn arweinwyr yn eu cymuned ac maent yn ddinasyddion hyderus... neu rydym yn gweld pobl ifanc yn gwneud penderfyniadau a allai arwain at ganlyniadau personol a/neu gymdeithasol negyddol rydym yn eu hofni. Mae gwaith ieuenctid yn cofleidio risg, ond gyda diogelwch uwchlaw popeth yn y cof. Mae gweithwyr ieuenctid yn parchu hawl pobl ifanc i ddewis eu llwybr eu hunain, ond byddant yn ymyrryd hefyd os bydd y risg yn rhy uchel. Dyma’r trywydd y mae’n rhaid i weithwyr ieuenctid ymrafael â hi’n fedrus ac yn sensitif. Mae ymarfer myfyriol yn gonglfaen y proffesiwn; mae gweithwyr ieuenctid a phobl ifanc fel ei gilydd yn tyfu ac yn datblygu trwy ddysgu o weithredoedd yn y gorffennol a chymhwyso’r dysgu hwnnw i ymdrechion yn y dyfodol.

Mae llawer o’r gweithwyr ieuenctid y cefais y fraint o gydweithio â nhw yn dweud yn aml mai proffesiwn a wnaeth eu darganfod nhw yw gwaith ieuenctid; maent yn teimlo ei fod yn galw arnynt ac yn eu hysbrydoli bob dydd. Pam felly? Rwy’n credu bod y fraint o allu meithrin perthnasoedd didwyll ag eraill i gysylltu a byw bywyd gyda nhw yn egwyddor sylfaenol ein dynoliaeth. Mae gweithwyr ieuenctid yn cael gwneud hyn yn ddyddiol gyda rhai o’r bobl fwyaf ysbrydoledig, gwydn, trugarog, heriol a phrydferth ar y blaned. Nid yw hynny’n beth drwg i allu’i ddweud am eich swydd.

I ddarganfod mwy am sut gallu waith ieuenctid gyfrannu at Cwricwlwm i Gymru, darllenwch bapur trafod a gyhoeddwyd gan y Grŵp Prif Swyddogion Ieuenctid yn ddiweddar.

 
David Williams

Mae David wedi ymwneud â gwaith ieuenctid ers pan oedd yn 17 oed, pan ddechreuodd weithio fel gwirfoddolwr. Ac yntau bellach yn weithiwr ieuenctid â gradd, mae hefyd yn rheolwr gyda Gwasanaeth Ieuenctid Torfaen ac, ar hyn o bryd, mae’n Gadeirydd Grŵp y Prif Swyddogion Ieuenctid.

Keith Towler - Cydnabod rhagoriaeth mewn gwaith ieuenctid trwy'r Marc Ansawdd

Mae Cadeirydd y Bwrdd Gwaith Ieuenctid Dros Dro, sef Keith Towler, yn taflu goleuni ar werth y Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yng Nghymru, ac yn amlinellu sut gall sefydliadau gwaith ieuenctid elwa ohono.

Pan fyddwn yn gweithio gyda phobl ifanc, mae ansawdd ein hymyriadau yn aml yn anodd ei ddiffinio. Mae’r eiliad hwnnw o ymgysylltu pan fydd person ifanc wedi troi cornel yn emosiynol, achub ar gyfle neu gael ateb i broblem yn uchafbwyntiau yng ngyrfa llawer o weithwyr ieuenctid.

Yn aml, mae’r eiliadau hyn yn deillio o oriau lawer o gynllunio, myfyrio, datblygu neu newid. Mae gwrando ar bobl ifanc ac ymateb iddynt yn hollbwysig. Anaml y bydd cydweithwyr yn cydnabod y rhain fel llwyddiannau arwyddocaol, ond maen nhw’n enghreifftiau o sut mae egwyddorion a gwerthoedd gwaith ieuenctid yn gwneud gwahaniaeth go iawn i berson ifanc. Weithiau, mae’r sector gwaith ieuenctid ei hun yn cyffredinoli hyn trwy ei gyfiawnhau fel bod “yn rhan o’r swydd yn unig”. Rhaid i ni beidio ag anghofio bod gweithwyr ieuenctid yn aml yn mynd gam ymhellach i helpu a chynorthwyo pobl ifanc. Dylai’r eiliadau hyn, a’r gwaith paratoi sy’n arwain atynt, gael eu dathlu.

Mae gan waith ieuenctid o ansawdd uchel rôl allweddol i’w chwarae wrth helpu llawer o bobl ifanc i gyflawni eu potensial llawn. Trwy ddulliau addysgol anffurfiol a heb fod yn ffurfiol, mae arferion gwaith ieuenctid effeithiol yn cynyddu gallu a gwydnwch pobl ifanc ac yn gallu newid eu bywydau er gwell. Trwy gymryd rhan mewn gwaith ieuenctid, gall pobl ifanc ennill hyder a chymhwysedd, datblygu hunanhyder a chael cyfle i osod disgwyliadau a dyheadau uchel i’w hunain.

Mae’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yng Nghymru yn galluogi sefydliadau i ddathlu’r eiliadau hyn a’r gwaith caled a’r ymdrech sy’n ofynnol i’w cyflawni. Mae ennill y Marc Ansawdd yn arwain at lawer o fuddion i sefydliadau. Cydnabyddiaeth yw’r mwyaf nodedig o’u plith; cael bathodyn rhagoriaeth sy’n dangos eich bod wir yn darparu gwasanaeth i bobl ifanc y gallwch chi, eich cymheiriaid a Chymru ymfalchïo ynddo.

Felly, beth yw buddion y Marc Ansawdd?

Mae’r Marc Ansawdd yn helpu sefydliadau i:

• amlygu eu cryfderau cyffredinol a’u meysydd i’w datblygu yn erbyn cyfres o Safonau Ansawdd a gydnabyddir yn genedlaethol;
• llunio cynlluniau ar gyfer gwella;
• sicrhau eu bod yn cynnig darpariaeth o ansawdd uchel i bobl ifanc;
• defnyddio safonau a/neu ddangosyddion penodol i wella meysydd perfformiad maen nhw’n gwybod eu bod yn wannach nag eraill;
• tynnu sylw rhanddeiliaid at bwysigrwydd sicrhau ansawdd, gan gynnwys staff, pobl ifanc, ymddiriedolwyr a chynghorwyr lleol;
• ffurfio barn wybodus ynglŷn â pha mor dda maen nhw’n cyflawni o gymharu â darparwyr eraill
• rhoi sicrwydd i bobl ifanc, eu rhieni a’u gwarcheidwaid, cyllidwyr, sefydliadau partner a rhanddeiliaid eraill eich bod yn darparu gwaith ieuenctid diogel o ansawdd uchel; a
• dangos eu parodrwydd i gael cymorth grant neu gael eu comisiynu i ddarparu gwaith ieuenctid o ansawdd uchel.

Mae’r Marc Ansawdd yn gam cadarnhaol tuag at sicrhau bod gan Gymru ddarpariaeth gwaith ieuenctid o ansawdd da i bobl ifanc a bod y ddarpariaeth yn eu cynorthwyo i gyrraedd eu potensial llawn.

Anogaf unrhyw sefydliad gwaith ieuenctid sydd eisiau herio ei arferion ei hun, a dathlu ei waith a’i gyflawniadau gyda phobl ifanc, i gymryd rhan yn y Marc Ansawdd.

Mae dros ugain o sefydliadau’n cymryd rhan yn y Marc Ansawdd ar hyn o bryd, ac mae llawer ohonynt wedi gwneud cynnydd rhagorol yn ystod cyfnod heriol iawn. Hoffwn eu llongyfarch ar eu llwyddiant, a dymuno pob lwc iddynt wrth symud ymlaen â’r Marc Ansawdd.

Darllenwch fwy am y Marc Ansawdd a sut gall eich sefydliad gymryd rhan

Keith Towler

Keith Towler yw cadeirydd y Bwrdd Gwaith Ieuenctid Dros Dro. Bu Keith yn Gomisiynydd Plant Cymru (2008 – 2015) ac mae nawr yn Ymgynghorydd Annibynnol. Mae’n arbenigwr uchel ei barch ar hawliau plant gyda thros 30 mlynedd o brofiad mewn swyddi gwaith cymdeithasol, gwaith ieuenctid a chyfiawnder ieuenctid.

Mark Ford - Pam mae’n amser ‘Trafod Addysgeg’

Dyma'r Ymgynghorydd Proffesiynol ar Addysgeg, Mark Ford yn myfyrio ar effaith argyfwng COVID-19 ac yn dadlau mai nawr yw’r amser delfrydol i ‘Drafod Addysgeg’.

Yn ei lyfr, ‘In Search of Deeper Learning’, archwiliodd Jal Mehta sut gallai ysgolion uwchradd America greu profiadau dysgu mwy grymus i fyfyrwyr, gan arwain (dros gyfnod) at ddysgu dyfnach. Er mwyn creu addysg heriol, drylwyr a phwrpasol, cydnabu fod angen i ysgolion frwydro grymoedd hanesyddol a chyfoes a oedd yn gweithio’n uniongyrchol yn erbyn eu hamcanion.

Nododd Mehta nifer o ffactorau cyffredin mewn ysgolion a oedd wedi trawsnewid profiadau dysgu eu myfyrwyr yn llwyddiannus. Yn nodedig, canfu fod athrawon a oedd yn darparu profiadau dysgu dyfnach i fyfyrwyr wedi cael ‘profiad dysgu arloesol’ eu hunain, yn nodweddiadol, yn eu gyrfa, a oedd wedi dylanwadau’n gryf ar eu hymarfer addysgu. Fe wnaeth hyn ddwyn i gof fy mhrofiad i fel athro ifanc.

Cofiaf osod gwaith dosbarth Gwyddoniaeth Blwyddyn 8 a oedd yn fwriadol heriol ac a oedd yn debyg iawn i waith a osodais ar gyfer fy nosbarth TGAU. Fe’m dryswyd gan ansawdd uchel gwaith y dosbarth iau, a wnaeth gyfateb i lawer o’u cyfoedion hŷn ym Mlwyddyn 11. A minnau’n benderfynol o archwilio hyn yn fanylach, deuthum ar draws ‘mapio cysyniad’ fel offeryn i ddarganfod dyfnder dealltwriaeth dysgwr. Darganfuais yn gyflym nad oedd gan ddisgyblion Blwyddyn 8 yr un dyfnder yn eu dealltwriaeth. Fe wnaeth hyn fy annog i gwestiynu’r broses ddysgu ac archwilio addysgeg yn fanylach.

Ymhen ychydig flynyddoedd, bydd llawer o athrawon yn edrych yn ôl ac yn nodi bod y cyfnod hwn, yng ngafael COVID-19, yn bwynt tyngedfennol a wnaeth helpu i lywio’u meddyliau o ran addysgeg. Mae’r argyfwng wedi bod yn gatalydd ar gyfer newidiadau a oedd y tu hwnt i’r dychymyg ddechrau 2020, gydag ysgolion yn cofleidio dysgu cyfunol ac ystafell ddosbarth COVID. P’un a ydym ni’n meddwl am brofiadau dysgu, dulliau personol neu’r ffordd y mae ein hysgolion wedi’u trefnu mewn amser a gofod, mae’n debygol iawn na fydd llawer o bethau fyth yn mynd yn ôl fel yr oeddent o’r blaen.

Yng nghanol y tarfu parhaus hwn, mae angen i ni gydweithio i ddyfnhau ein dealltwriaeth o addysgeg, yng nghyd-destun y pedwar diben a’r cwricwlwm newydd i Gymru. Datblygwyd Trafod Addysgeg, fel rhan o’r Archwiliad Cenedlaethol o Addysgeg, i ategu’r broses hon. Fel cymuned rithwir, ar-lein, bydd athrawon, arweinwyr a staff eraill ysgolion, ynghyd â chydweithwyr haen ganol, yn gallu rhannu meddyliau a myfyrio ar ymarfer er mwyn ategu hyn. Mae adnoddau eraill, fel yr adnoddau myfyriol yn y Pasbort Dysgu Proffesiynol a’r amrywiaeth o lenyddiaeth academaidd sydd ar gael yn rhad ac am ddim drwy EBSCO (o fewn y Pasbort Dysgu Proffesiynol), yn gallu chwarae rhan allweddol hefyd yn ein helpu i ddatblygu ein meddyliau.

Mae Trafod Addysgeg yn darparu gofod i fyfyrio ar rai o’r cwestiynau mawr i athrawon, rhannu ein meddyliau, myfyrio ar ein hymagweddau at ddysgu proffesiynol ac ystyried sut gall ein profiadau roi’r grym i’r gweithlu gofleidio newid. Mae’r cwestiynau allweddol yn cynnwys:

• Sut gallai fod angen i ni wella’n sgiliau ni er mwyn gwireddu’r cwricwlwm newydd?
• Beth yw’r egwyddorion addysgegol y mae angen iddynt fod wrth wraidd ein dysgu proffesiynol?
• Sut olwg sydd ar brofiadau dysgu proffesiynol ystyrlon a dilys, a sut deimlad sydd iddynt?
• Sut mae angen i ni fireinio’n sgiliau metawybyddol?
• Pa ran mae ymholi cydweithredol yn ei chwarae?

Bydd myfyrio ar ein hymarfer yn ystod y pandemig yn nodwedd allweddol o’r trafodaethau hyn. Mae pwysigrwydd lles a ‘pharodrwydd i ddysgu’, ar y cyd â strategaethau i gefnogi symbyliad, ymgysylltiad a rhyngweithio, oll yn dod i’r blaen – efallai mewn ffordd na wnaethant yn flaenorol. Bydd Trafod Addysgeg yn cynnig y lle i ddal rhywfaint o’r meddwl hwn fel y gallwn ei ddefnyddio’n sbardun i gefnogi’n gwaith ar lywio ymhellach y profiadau dysgu rydym am eu gweld yn ein hysgolion ‘ni’ yng Nghymru’r 21ain ganrif.

Gall y Safonau Proffesiynol chwarae rhan hefyd yn llywio’n meddyliau. O ran addysgeg, mae cysyniadau ‘Mireinio Addysgu’, ‘Datblygu Dysgu’ a ‘Dylanwadu ar Ddysgwyr’ wrth wraidd y safonau. Os byddwn ni’n myfyrio ar y datganiadau a ddaw o dan bob un o’r rhain, fel athrawon ac arweinwyr, yna sut gallem ni nawr fod yn meddwl yn wahanol? Ym mha ffyrdd mae ein safbwynt am yr ‘amgylchedd dysgu’ a sut rydym ni’n ei reoli wedi newid wrth i’n stoc o brofiadau dysgu cyfunol dyfu? Sut bydd ein perthnasoedd â rhieni a gofalwyr yn wahanol, wrth i ni ymgysylltu â nhw yn gysylltiedig â’r pedwar diben?

Pan ddechreuais i ymweld ag ysgolion a chael trafodaethau â chydweithwyr haen ganol ar ddechrau 2020, myfyriom ar rywbeth ddywedodd Ken Robinson unwaith:

‘…mae angen newid radical arnom yn y ffordd rydym yn meddwl am ysgol a gwneud ysgol – symud o’r hen fodel diwydiannol i fodel yn seiliedig ar egwyddorion ac arferion cwbl wahanol. Daw pobl o bob lliw a llun, felly hefyd eu galluoedd a’u personoliaethau. Mae deall y gwirionedd sylfaenol hwn yn allweddol i weld sut gellir trawsnewid y system. I wneud hynny, mae’n rhaid i ni newid y stori: mae angen metaffor gwell arnom...’

Pan oeddem ni’n cael y trafodaethau hyn, ni wnaethom ragweld y byddai pandemig byd eang yn dechrau, a’r newidiadau pellgyrhaeddol y byddem oll yn eu hwynebu.

Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae Teams, Google Meet a Zoom wedi’n helpu i feddwl yn wahanol am y ffordd rydym ni’n ‘dod ynghyd’ ac yn cyfathrebu â’n gilydd. Ond, rydym hefyd wedi gweld cyfyngiadau rhyngweithio ar-lein, gan bwysleisio’r rôl ganolog y mae cymdeithasoli wyneb yn wyneb yn ei chwarae yn ein dysgu proffesiynol. Pan fyddwn yn dod ynghyd fel grwpiau (ar ryw adeg yn y dyfodol), sut rydym ni’n sicrhau ein bod yn meithrin cyfarfodydd ysgogol a chynhyrchiol?

Mae llawer ohonom bellach yn dechrau meddwl yn wahanol am y ffordd rydym yn meddwl am ysgol a gwneud ysgol. Mae llawer o bethau rydym am ddychwelyd atynt ac y mae angen i ni ddychwelyd atynt – ond mae pethau y mae angen i ni hefyd roi’r gorau i’w gwneud, ddechrau eu gwneud neu, yn syml, eu haddasu. Bydd Trafod Addysgeg yn caniatáu i ni drafod rhai o’r pethau hyn, fel rhan o’r archwiliad cenedlaethol ehangach o addysgeg.

Ynglŷn â Mark Ford

Ar hyn o bryd mae Mark ar secondiad yn Llywodraeth Cymru yn gweithio ar addysgeg, arweinyddiaeth a dysgu proffesiynol. working on pedagogy, leadership and professional learning. Bu i Mark weithio mewn ysgolion uwchradd am tua 25 mlynedd cyn ymuno ag ERW fel arweinydd rhanbarthol dros wellinat ysgol i ysgol yn 2016. Mae hefyd wedi ymgymryd â rolau oedd yn ymwneud a chefnogi datblygiad cwricwlwm a dysgu proffesiynol mewn dau awdurdod lleol.